Bilgisayar Kontrollü Robotik Kitabı

Robotik Kitabı ve robotikkitabi.com sitesi :

Bilgisayar Kontrollü Robotik Kitabı, bu alandaki birikimlerimi okuyucu ile paylaştığım, 400 sayfaya yakın kapsamlı bir çalışma. Bu kitabı yazarken, Türkiye'de çok fazla Türkçe kaynak olmadığının bilincinde olarak, robotiğin kronolojik tarihçesinden başlayarak robot - insan varlık sorununa (Ontoloji), Robotik Bilimine ait temel kavramlara değindim ve Robotik konusunu oluşturan tüm disiplinlere ait bilgileri verirken, robotiği nasıl etkilediklerine dair neden sonuç ilişkilerini inceledim. Kitabın Robotik hakkında pek fazla bir fikri olmayan okuyucuya bile seslenmesini sağlamaya çalıştım. Kronolojik ve düzenli bir içerik oluşturmaya çalıştım.

Bu kitabı desteklemesi amacı ile hazırlamaya başladığım robotikkitabi.com sitesi, okuyucuların kitapla ilgili konuları paylaşabilecekleri bir platform olması amacı ile İçerik Yönetim Sistemi (CMS) tarzında tasarlandı. Dolayısı ile bu portal üzerinde yeralan forumlar, anketler, makale alanları gibi içerik sistemleri ve zamanla eklenerek çoğalacak olan bilgi içeriği ile robotikkitabı.com, Türkiye'nin en kapsamlı Robotik Portalı olmaya hazırlanıyor.

Kitabın İçeriği:

Bilgisayar Kontrollü Robotik Kitabı, robotikle ilgili teorik ve pratik bir çok soruyu cevaplamayı ve bir çok disiplinin birleşiminden oluşan bu kapsamlı alan ile ilgili sisleri dağıtmayı amaçlıyor. Bu yüzden, kitabın içeriği robotiğin tanımı ile başlıyor, tarihçesini, robotik kategorilerini, robotik bilimi ile ilgili temel kavramları, eyleyicileri,algılayıcıları, robot mekaniğini, kontrol teorisini ve yöntemlerini detaylı bir şekilde inceliyor.

Kitabın okuyucuyu pratikte en çok ilgilendiren bölümü olan, Bilgisayar Kontrolu konusu ise teorik olarak anlatılırken bilgisayar port donanımları detaylı bir şekilde açıklanıyor. Bu kitaptaki portlar ile ilgili açıklamalar bile sadece portları anlatan kaynakları aratmayacak nitelikte. Yazılımlar ve yazılımcılık bölümünde ise, bilgisayarda verinin nasıl oluştuğundan başlayarak, bilgisayarın nasıl çalıştığı, dosya ve veri biçimleri, görüntünün, seslerin nasıl meydana geldiği, bunlar kullanılarak yapay gerçekliğin nasıl oluşturulduğu, sayı sistemleri, boolean cebiri, kapsamlı bir şekilde ele alınıyor. Sonrasında, kitabın içerisine küçük bir Visual Basic kitabı sığdırılıyor. Visual Basic dili, robotik kontrol yazılımları için en çok tercih edilen dillerden biri olduğu için yazılım örnekleri bu dil üzerinden anlatılıyor.

Teorik bölüm, bilgisayar ile kontrol için yeterli olacak miktarda ve kapsamda temel elektronik, devre çizimi, baskılı devre teknikleri ve breadboard kullanımı ile sona eriyor. Bu kitabın teorik bölümleri okuyucuyu sıkmadan gereken teknik altyapıyı sağlamayı ve okuyucunun robotiğe olan ilgisini bilgiyle donatmayı amaçlıyor.

Kitabın pratik bölümü olan Uygulamalar bölümü, 10 adet uygulamadan oluşuyor. Bu uygulamalar, okuyucunun öncelikle paralel portu tanımasını ve sonrasında, portların içinde en hızlısı olan gerçek zamanlı bu port üzerinden tüm eyleyicilerin kontrolunu ve bunlarla yapılacak mekanik tasarımları içeren denenmiş ve çalıştığı garanti edilen uygulamaları kapsamlı bir şekilde anlatıyor. Uygulamaların devre şemaları, data sheet'leri kitapla beraberveriliyor, ve devrelerin breadboard kurulumları bile şematik olarak gösteriliyor.Yazılım bilmeyen veya öğrenmek istemeyenler için ise her robotik uygulamasına ait kurulum gerektirmeyen ve Cd-Rom dan çalışabilen kapsamlı ve uygulamaya özel program yine kitap ile birlikte veriliyor. Yazılımcılığa ilgi duyan okuyucularımız, bu programlara ait Visual Basic kaynak dosyalarını Cd-Rom içinde bulabilirler.

Kitabın Önsözü: Neden Robotik ?

Kitabın Dizin Bölümü: İçindekiler

Kitaptan Bazı Başlıklar:

• Robotik Nedir, Robotiğin Tanımı ve Ontolojisi
• Robotiğin Tarihçesi ve Kronolojik Gelişimi
• Robotik Bilimi
• Robotikte Mekanik Yapı ve Eksenler
• Robotikte Eyleyiciler (Hareket Tahrik Sistemleri)
• Robotikte Algılayıcılar
• Robotikte Kontrol Mantığı ve Yöntemleri
• Bilgisayar Port Donanımı ve Portlar
• Yazılımlar ve Yazılımcılık
• Temel Sayısal Elektronik
• Dosya Biçimleri, Sanal Gerçeklik
• Görüntü ve Ses Tanıma Teknolojileri
• Sayı Sistemleri ve Boolean Cebiri
• Visual Basic Dili ve Temel Programcılık
• Bilgisayar ile Kontrol için Temel Elektronik
• Baskılı Devre (PCB) Yapımı ve Breadboard Kullanımı
• Bilgisayar Destekli Robotik Kontrol Uygulamaları
• Paralel Port Çıkış (OutPut) ve Debug Devresi
• Bir Eksenli Kartezyen Robot ve DC Motor Kontroluna Giriş
• Biyomimetik Parmak ve RC Servo Kontrolu Teorisi
• İki Eksenli Mafsallı Robot ve Kamera Standı
• Yön ve Hız Kontrollü Tekerlekli Robot ve PWM ile Hız Kontrolu
• Pnömatik Piston Kontrolu ve Elektrikli Valflerin Kontroluna giriş
• Air Muscle ile Antropomorfik Kol
• 5 Eksenli Robot Kol Uygulaması ve 8 RC Servo Kontrol Arabirimi
• Scara Robot Tasarımı ve Adım Motor Kontrolu
• Paralel Port Giriş (InPut) Devresi ve Bilgisayara veri girişi (feedback)
• Devre Şemaları, Her Uygulama için Bir Program ve Visual Basic Kod Örnekleri,
• Dosyalar ve Tasarımlar

Epistemolojik Kavramlar Üzerine,

Bilgi:

Bilgi, materyalizmin hareket noktası olan maddenin veya bir başka deyişle gerçeğin, akıl üzerindeki yansımasıdır. Gözlemler ve deneyler ile ele geçen bilgi her zaman gerçeği tam bir keskinlikle tanımlamayabilir. Yanılsama, bir yönü ile aklın yetkinliğine veya çözümleme kapasitesine, diğer bir yönü ile de algı ve gözleme bağlıdır. Ancak bu durum, bilginin yanlış veya güvenilmez olduğu anlamına gelmez. Aklın ortaya çıkardığı mantık, bu bilgiyi aksi ispat edilene kadar koşulsuz bir biçimde doğru kabul eder.Kendi kendine çürümediği sürece, bu yaklaşım, Tezin temellendirilmesi için geçici bir dayanak oluşturur.

Formel Mantık

Niceliğin sayılabilir olmasından hareketle, formel mantık, sayılabilir nicelikler arasındaki ilişkileri keskin bir tanımlama ve sınıflama ile ele alıyordu.Formel olan bilginin dönüşebilir olduğunu söyleyen diyalektik ve pozitivist metodlar gelişmeden önce formel hale gelen bilgi değişmez kabul edilmekteydi.Bilginin elde edilmesi ve olguların açıklanması sürecinde, kendinden önceki görece formel bilgiyi mesnet alan Tez, kendisini doğrulayan deney ve gözlemlerin varlığıyla, biraz da güçlü bir anti tezin yokluğu nedeni ile kabul görür.İnsanlığa sözkonusu olguyu açıklayan yegane bilgi olan bu tez değerlidir. Çünkü hayatı kolaylaştıran teknoloji bu bilgi üzerine kuruludur ve kendi içinde tutarlıdır. Mantık, evrensel gerçeği bilgiye dönüştürürken, algı ve gözlemin kapsadığı alanın matematiğini kurgular. Algı alanı genişledikçe formel mantıkta buna uyum sağlamak zorundadır. Bu yüzden tıpkı gerçeğin değişken ve dönüşebilir olması gibi formel mantık ta tutarlılığını yitirmeden değişmek ve gelişmek durumundadır.( Bkz.Gerçek / Sonsuzluk , Örüntü )

Diyalektik

Diyalektik Materyalizmin, tezin yadsınma ( çürütülmesi ) olasılığını kabul etmesi, peşinen bir yadsıma içinde olduğunu göstermez. Çünkü akılcı - materyalist bakış açısı, özündeki karşıtlık ve çelişki ilkelerine rağmen tutarlı bilgiye ihtiyaç duyar.Toplumun sosyal refahı adına doğayı dönüştürürken doğal kaynakları verimli kullanabilmesi için gereklidir bu. Karşıtlık ve çelişki * ilkeleri metodiktir, yani, bilgi kuramına temel olan bu ilkeler değildir.Bu ilkeler, bilgiye ulaşmak ve onu çözümlemek için kullanılan araçlardır sadece.Sosyal düzenin nüvesi olan insanın, hayatını kolaylaştıracak veya, onun daha az çalışarak daha fazla değer üretmesini sağlıyacak çözümlere gereksinimi vardır.Bu yüzdende tutarlı bir bilgi anlayışı ve onun ürünü olan teknoloji ona gereklidir.

Bilginin elde edilmesinde kullanılan yöntemleri tarif eden terimlerdeki semantik ( anlam bilimsel ) farklar, onların aslında akılcı olan hertürlü yaklaşımın aynı kapıya çıktığı gerçeğini değiştirmez.Comte'un pozitivizmi gibi..Aynı kapıya çıkan bu yöntemler, Kant'tan Marks'a Alman Felsefesi ve Montesquieu'dan Comte'a Fransız felsefesi gibi örnekleyebileceğıimiz farklı felsefe ekollerinin bilgi kuramına yaklaşımından kaynaklanmaktadır.

Bilginin varlık koşulu, akıldır. Akıl veya gerçeğe tanıklık edecek gözlemcinin olmadığı bir durumu varsayalım. Bu durumda, bilginin varlık sebebi ortadan kalkacaktır. Demek ki bilgi, inorganik olan maddenin kendi başına üretebileceği birşey değildir. Ancak, bilgi, aynı zamanda aklın da tek başına üretebileceği birşey değildir. Zaten o zaman ' Dogma ' olur. Bilimin tüm dünyadaki akademik çevrelerde kabul görmüş ve uygulanan diyalektiği, formel bilgiden temellenen hipotez, bu tezin doğrulanması için yapılan gözlemler ve deney sonuçlarının uluslararası bilim dergilerinde yayınlanması süreçleri ile gerçekleşir.Böylece bu tezden ve ispatından diğer bilim adamlarının haberi olur. Bu hipotez çürütülmediği ( yadsınmadığı ) sürece benimsenir ve diğer bilimsel çalışmalarda dayanak olarak kullanılır.
Çoğunlukla ortaya çıkan şudur ki, başlangıçta gözden düşmüş olduğu düşünülen fikirlerden yararlanmaya devam ederiz. Ancak bu durum geri adım atmak anlamına gelmez. Ortaya çıkan, gerçeğin ve süreçlerin daha derin bir kavranışını içeren diyalektik bir süreçtir.Bundan dolayıdır ki formel mantıktan yararlanmaya devam ederiz ve onu tamamen çürütmeyiz.


Gerçek:
------------------------------------------------------------
Gerçek, maddenin kendisi ve aynı zamanda türevleri ile olan ilişkileridir.Akıl olmasa da gerçek vardır.Gerçek, dünyada organik maddenin filizlenmesinden önce de vardı. Formel yaklaşımın sınıflandırması olan inorganik madde, bugün fiziğin kabul ettiği başlangıç olan büyük patlamanın gerçekleştiği ilk andan bu yana mevcuttur.Ve akıldan önceki gerçeği oluşturur.İnorganik gerçeğin kuralları vardır.Bunun içindir ki Newton fiziği, determinizm kavramını doğrulamıştır. Mikro kosmosu açıklamaya çalışan zayıf çekim kuvvetleri ile ilgili fizik öngörüleri,makro kozmosu açıklamaya çalışan Newton fiziğini yadsıyamaz veya çürütemez.

Evrensel Gerçek ve Yanlış anlaşılan kavramlar: Determinizm / İndeterminizm.

İnorganik Madde

İnorganik madde deterministiktir.Determinizm, aynı fizik yasalarından temellenen maddesel özelliklerin benzer ve tutarlı süreçler oluşturması olarak özetlenebilir.Böylece bilim oturduğu yerden yaptığı ölçümler ve gözlemler ile evrenin uzak köşelerindeki galaksilerdeki gerçek hakkında fikir yürütebilmektedir.Galileo ve Kopernik'ten Isaac Newton'a kadar dünya dışına çıkma imkanı bulunmayan fizikçiler bu deterministik kabul sayesinde, bugün bilimin modern araçları ile uzaya giderek doğruladığı gözlemleri yapmışlar ve doğru tezler ortaya atmışlardır.Bu gün kuantum mekaniği kuramı bu determinizmi yadsımaya çalışsa da ileride açıklayacağım eleştirilerden mesnet bulan gerekçeler ile ben bunun algı çözümsel bir yanılsama olduğunu iddia etmekteyim.

Gerçeğin Başlangıç noktası: mutlak O

Determinizmin temellendiği görüş,tek bir öz içinde bulunan belirli nicelik ve nitelikteki elementin veya maddenin büyük patlama ile evreni oluşturmasıdır.Patlamanın termo dinamik yasaları, evrenin dört bir köşesindeki benzer elementler için benzer etkiler oluşturmaktadır.Enerjinin ve maddenin dönüşümü veya maddenin faz değişimleri gibi nesnel gerçekler evrenin her yanında aynıdır.Büyük patlama ile ölçemeyeceğimiz yoğunlukta bir çekirdeğin saçılması ile oluşan evren, patlamanın oluşturduğu ısıl devinim ( Termo Dinamik ) küresel bir saçılım ve partiküllerin genişlemesi olarak adlandırabileceğimiz hareketten oluşmaktadır.Mutlak başlangıç veya 0 noktası olarak açıklanabilecek evrenin çekirdeğinin potansiyel enerjisini bir sabit olarak bilememekteyiz. Aynı şekilde kütlesini de.Bu yüzden sadece gözleyebildiğimiz bazı değerleri mesnet alırız.Bunlardan birisi Albert Einstein'ın E=mc² (Enerji=kütle x ışıkhızının karesi ) olarak bilinen formülündeki foton parçacığıdır. Einstein bu öngörü ile Evrensel gerçeği açıklamaya çok yaklaşmıştır. Bu sayede zaman, hareket ve potansiyel enerji hakkında bazı ipuçları edinebiliriz. Enerjinin harekete dönüşümü ise homojen olmayan evrenin farklı köşelerindeki değişken ancak ölçülebilir çekim alanlarına bağlıdır.Kopernik, Kant, Laplace, Newton, Einstein ve Hawking gibi bilim adamlarının katkıları ile diyalektik bir kavrayış ve gelişim sonucunda varılan büyük patlama teorisi, evrenin ortaya çıkmasına ilişkin en doyurucu materyalist yaklaşımdır.Bu yaklaşımdan temellenen termo dinamik kanunları ile içten yanmalı motorları yarattık, uzaya roketler gönderebildik ve dinamik matematik hesaplar ile roketleri hareket halindeki göktaşlarının üzerine büyük bir doğrulukla indirebildik. Enerjinin dönüşümünü anlamamız sayesinde teknolojimiz ve ağır sanayiimiz varolabildi.Evrenin mayasında varolan karşıtlık, kurallı değişkenlik ( çelişki değil ) ve dönüşerek nitelik değiştirmenin doğasını anlıyoruz.

Kütle Çekimi ve Sonsuzluk

Makro evrendeki kütle çekimi kanunlarını ispatlayıp formel hale getirdiğimiz içindir ki, Evrenin uzak köşelerinde kütle çekimi kanunlarından kaynaklanan olguları açıklayabiliyoruz.Peki evren neden homojen değildir ? Veya neden saçılım küreseldir ? Determinizmden yararlanarak bu çekimsel birikmelerin ve evrenin homojen yapısının bozulmasının, evrene dışardan etkiyen başka büyük çekim kuvvetlerinden kaynaklanıyor olabileceği tezini ortaya atmaya cesaret ediyoruz. Bu hipoteze göre evrenimiz tek değildir.Kendisine benzer başka evrenler ile komşu olabilir. Bu da iç içe bulunan mikro kozmos ve makro kozmostan daha büyük olan belki de mega kozmos olarak adlandırabileceğimiz ve bu iki kozmosu içine alan daha büyük bir sistem olduğunu gösteriyor. Aynı zamanda atomun parçalanmasından sonra parçacık hızlandırıcıları ile yapılan deneylerde saptanan kuarklar, bozonlar gibi atomaltı parçacıklar bulunmuştur.Her deney ve gelişme bize yeni ve daha küçük atomaltı parçacıkları tanıtmaktadır.Sonsuzluk analitik olmaktan ziyade, iç içe geçen kutular gibi sonsuz küçüklerden ve sonsuz büyüklerden oluşan bir yapıdadır. Fiziksel nicelikleri saptamaya ve saymaya yarayan Matematik, İntegral ( Sonsuz küçükler hesabı ) ile bize fiziksel niceliklerin sonsuz küçüğe doğru gitmesinin olanaklı olduğunu göstermektedir.
( Newton ve Leibniz )

Ne var ki, boyut ve uzaklık olarak insanın gücünü aşan büyüklüklerin söz konusu olduğu evrende çok uzaklardan gelen ışık, bize önemli bilgileri taşımaktadır. Işık tayflarındaki izlerden binlerce ışıkyılı uzaklıktaki maddenin element yapısını ve hayat seyrini çok doğru bir biçimde saptayabiliyoruz.Farklı elementlerin sağladığı enerji, fotonun farklı enerji seviyelerinde salınmasını sağlamaktadır.Bu farklı enerji seviyeleri, kelvin ( K' ) cinsinden ışık ısısının tayfını bize sağlamaktadır.Şimdiye kadar milyonlarca ışık yılı uzaklıktan gelen bu tayf bilgilerinde periyodik tablodaki elementlerin dışında farklı maddelerin izine rastlanamadı.
İnorganik maddenin davranışından çıkarımsadığımız matematiksel ve fiziksel olgulardaki niceliksel yapı onun deterministik algılanmasını olanaklı kılmaktadır.Ancak determinizmin sosyal olgulara uyarlanmaya çalışılması tehlikelidir.Çünkü artık işin içine akıl girmiştir. Ve aklın çıktıları veya başka bir deyişle dışa vurumu, niceliksel olmaktan çok niteliksel görünür.Aslında aklın da görünür yanının arkasında niceliksel süreçler vardır.Bunun yanısıra, Akıl, felsefenin çok eskiden beri ilgilendiği bir konu olmasına rağmen, nöronların, snaptik bağların, hormonların ve kimyasalların ve tüm bu niceliksel olguların yanında niteliksel özellikleri olan bilişsel süreçlerin de karmaşıklığı nedeni ile bilimin veya materyalizmin en son ilgilendiği konulardan biri olmuştur.Bu nedenle akıl, platon, Aristo ve Hegel'e değin giderek mistik bir sis perdesinin altında kalmıştır. İdealist uslamlama, aklın nesnel görüngülerini gölgede bırakmıştır.

Marks'ın diyalektik anlayışının sosyal ve maddesel olgulara aynı anda uyarlanmasının doğurduğu zorluklar gibi, sosyal olguların deterministik gerçeklerine ulaşmak oldukça zordur. Ancak imkansız da değildir.İstatistik biliminin insan davranışlarını sınıflandırarak izlemesi, sosyoloji ve psikoloji bilimlerinin bu verileri yorumlaması ile benzerlikler kurulabilir.Fakat bu işlem, tıpkı simyacıların kimyasal metodlar ile birbirine dönüştüremediği elementlerin yüksek fiziksel zorlamalarla birbirine dönüştürülebilmesinin insanlığa pratik fayda getirmemesi gibi ekonomik olmayan bir süreç olacaktır.

Dinamik ve Nesnel Gerçek

Bazı olguların deterministik gerçeklerine ulaşmanın zorluğu, onların indeterministik olduğunu göstermez.Çünkü indeterminizm olguların açıklanamayacak kadar değişken ve çelişkili olması durumudur.Bu durum, diyalektik materyalizmin eleştirisinde açıklayacağım yeni bir kavram olan kökten veya toptan yadsımacılık durumunu doğurur.Çelişkiler, şeylerin doğasına ilişkin nedenselliği kavrayamama durumudur.Ve bir anlamda maddenin ilişkilerinde mantıksal boşluklar olduğu anlamına gelir.Nesnel ilişkilerde mantıksal boşluklar bulunması mümkün değildir.O takdirde nesnel ilişkiler varolamaz.

Gerçek, değişken ve dinamiktir bu doğru. Ancak açıklanamayacak ve kavranamayacak kadar değil. Bu değişkenliği ve dönüşümü de tutarlı kılacak kurallar vardır. Kuralların örüntüsü ( Pattern ) veya örüntünün kuralları. Sadece biraz daha yakından veya uzaktan bakmamız ve hakettiği ilgiyi göstermemiz gerekiyor. Gerçek, nesnel değilse özneldir. Ve o zaman gerçek, yani maddenin kendisi zihin veya akıl tarafından üretilen dogma ile eşdeğer olur ki bu maddenin inkarıdır.O zaman Berkeley'in maddesizcilik veya anti materyalizmine varırız. Uslamlama yaparak varolmadığımız sonucuna varabiliriz. Ancak bu durum kendi paradoksunu doğurur, çünkü uslamlama yapabilmek için varolmak gerekmektedir.( Descartes ) Eğer kendimizi çelişkinin gerçek olduğuna inandırırsak o zaman bu paradoksu da normal karşılarız ve başladığımız yere döneriz.

Uslamlamayı yapan akıl, arkasında niceliksel olgular bulunan biyolojik bir organizmanın ürettiği niteliksel bir çıktıdır. Pek tabidir ki Materyalizmin hareket noktası olan inorganik madde de, organik madde de nesneldir, nesnel olan herşey aynı zamanda nicelikseldir, matematik ve fizik aracılığı ile açıklanabilir ve sayılabilir.

Akıl:
-----------------------------------------------------------
Akıl yine formel bir yaklaşımla organik maddenin ürünüdür. Evrene milyarlarca yıl hakim olan inorganik maddenin deterministik olduğunu, yani yapısındaki karşıtlık ( zıtlık ), değişkenlik ve dönüşebilirliğe rağmen, sayılabilir olduğunu, ilişkilerinin bilim tarafından açıklanabilir olduğunu yani dinamik bir tutarlılığa sahip olduğunu önceki paragraflarda tekrarlamıştım.Organik madde ise, inorganik maddenin başlangıç noktası olan sonsuz düzenden kaynaklanan determinizmden ilk sapmadır. Büyük patlamanın yolaçtığı ısıl devinim ile etrafa saçılan madde, bu ısıl zorlama sayesinde bir başka madde türevini ortaya çıkardı : Karbon.

Organik Madde

İnorganik dediğimiz diğer madde türevlerine göre karbonun farkı, çok uzun atom zincirlerinden oluşan moleküller oluşturabilmesidir.Bu sayede yaşamın temeli olan karmaşık yapı taşları olan DNA, proteinler, amino asitler ve yüzlercesinin oluşturduğu hormonlar gibi daha da karmaşık organik yapılar oluşabilmiştir. Organik yaşamın çeşitlenmesi ve milyonlarca türün oluşması, maddenin, determinizmin belirlediği hareket yasalarından farklı bir şekilde devinmesine yolaçmıştır. Demek ki, maddenin bir türü için geçerli olan bir genelleme diğer bir türü için geçersizdir. Ancak, bu genellemenin çürüdüğü anlamına gelmemektedir.Deterministik genelleme, inorganik maddenin davranışını açıklamakta faydalı olmaya devam etmektedir. Güneş sisteminde hayat olduğu bilinen tek gezegen olan dünyadaki diğer maddeler olan hava, su ve toprak, yaşama destek olmuş ve aynı zamanda yaşamın desteğiyle bir kapalı çevrim oluşturabilmeyi başarmıştır.Bu döngü, bu gün ekolojik sistem dediğimiz, kendi küçük evrenimizde oluşabilmiş ve evrensel yasaların temelinde bulunan düzenin kaosa doğru bozuluyor olduğu gerçeğine ( termo dinamik ) karşın, dünyadaki entropi seviyesinin azalmasına yolaçarak determenistik genellemeye ciddi bir karşıtlık oluşturmaktadır.

Ancak bu durum, evrenin karşıtlık yasası ile uyumlu gibi de görünmemektedir. Çünkü organik yaşam, evrenin altında bulunan desenin ( pattern ) üzerinde küçücük bir leke gibidir. Bu durum eğer determenistik gerçeğin doğasına uygun olmuş olsaydı, genelleme yapmaya değecek veya evrenin devinimini etkileyecek kadar çok yaşam olması gerekirdi evrende. 50 yıldır uzaydan gelen radyo dalgalarını dinlememize rağmen, henüz bizim dışımızda akıllı yaşamın varolduğuna dair bir ipucu bulamadık.

Davranış ve Sosyal Düzen

Davranış sergileyen organik yapılar, genellikle farklı uyarılara göre değişken, otonom veya otomatik tepkiler üretirler.Ancak bu mekanizmaların tümünün akıl içerdiğini söylemek doğru bir sınıflandırma olmayacaktır.Otonom olan, kendi kendine hareket eden, bazı görece basit organizmalar örneğin bir koloninin parçası olan böcekler gibi, yaşam döngülerinin gerektirdiği eylemlere programlanmış gibi görünmektedirler.Herbir karınca otonom hareket eder gibi görününmekle birlikte, her biri aslında koloninin doğal işbölümüne göre farklı bir programa sahiptir.Kimisi işçi olurken, kimisi askerdir.Bu işbölümü onların fiziksel özelliklerine de yansır.Yaprak kesici işçilerin çeneleri aynı şekilde yapılanmıştır.Askerler ise dövüş için özel fiziksel özelliklerle donatılmışlardır.Toprağın altındaki galerilerde istif işi ile uğraşan işçiler küçük ve çeviktir.Şaşırtıcı bir şekilde, hepsi tek bir koloninin içindeki işlere uygun olarak farklı sınıflarda biçimlenmişlerdir.Ve sadece kendi işlerini yaparlar.Feremon denilen bir kimyasal aracılığı ile iletişim kurarak, binlerce karınca, koloninin tek bir vücut gibi çalışmasını sağlar.

Karıncaların bu karmaşık sosyal düzeni, daha gelişmiş bir beyne sahip insan toplumundaki düzene benzetilebilirmi ?
İnsanların bilinç ve irade dediğimiz bilişsel fonksiyonları, onların toplumsal düzen içerisindeki rollerini kendilerinin seçmelerini ve böylece kendi dinamiklerini görece kendilerinin tayin etmelerini sağlar.Kısacası, bu roller onların içine doğuştan konmuş minik programlar değildir. İnsan aklının önemli bileşeni olan bilinç, mensup olduğu sosyal ve ekonomik sınıf tarafından yönlendirildiği gibi, insanın atalarının avcılık ve toplayıcılık yaptığı dönemlerden, yani ilk sosyalleşmeye başladığı zamanlardan bu yana kuşaktan kuşağa aktarılan sosyal reflekslerin oluşturduğu şablonların yanında, sosyal ve ekonomik statü kazanmak için aldığı eğitim ve genetik yetilerinin ona sağladığı yönelimleri tarafından oluşturulur. İnsan aklı ile karınca aklı arasındaki fark, insanın özgün iradeye sahip olmasıdır. Karıncalarda ise küçük programcıklardan oluşan ve lego gibi birbirini tamamlayan toplumsal irade, hiç bozulmayan küçük programcıkların birliğinden oluştuğu için, karıncaların ekonomik haklarını talep etmek için grev yaptıkları hiç görülmemiştir.Karınca kolonisinde işler genellikle programlandığı gibi yürür.Sosyal karmaşa ve toplumsal dinamikler gözlenmez.Onların yaşamındaki olumsuz dinamikler, doğanın ritminin bozulması, başka böceklerin veya kolonilerin saldırılarına uğramak gibi kendi döngülerinin dışındaki etkilerdir.

Aklın Evrimi

Aklın en gelişmiş türevini temsil eden insan aklı, özellikle de dil kullanmayan ve konuşmayı bilmeyen diğer hayvan türleri ile karşılaştırıldığı zaman, antropolojik ve evrimsel gelişimler açısından da önemli ve büyük farklar içerir.İnsanın evrimi incelendiğinde, insanın sahip olduğu bugünkü zekanın ve dil yetisinin görece hayvan olduğu aşamadan daha sonraki evrim basamaklarında oluştuğu görülmektedir.Yani insan dil yetisi ile birlikte evrilmiştir.Primat dediğimiz iki ayak üzerinde yürüyen insansı hayvanlar, kollektif bilinç geliştirmişlerdi.Bu insansı türler, besin bulmak veya avlanmak için işbirliği yapmışlardı.Bu işbirliği iletişim gerektirmekteydi ve önceleri ilkel sesleri çıkarmak için uğraşan Homo Erectus'un, aynı zamanda ateşi bularak etleri pişirmesi sayesinde çene kaslarının bağlı olduğu kafatasındaki kemik kirişler kayboldu ve kafatası kemikleri inceldi.Bu gelişme Erectus'un beyninin yeni sesler keşfetmesine olanak sağlayacak kadar büyümesini sağladı.Erectus bu ilkel sesleri kollektif yaşamına destek verecek kavramlara bağlayacak kadar akıllıydı.Erectus'un kollektif yaşamı su kenarlarında sazdan kulübeler yapacak, birlikte avlanacak, toplayıcılık yapacak ve alet yapma kültürünü diğerlerine öğretecek kadar gelişmişti.

Dil

Erectus'tan diğer homo türleri ve Homo Sapien'e değin insanın, evrimleşirken, karmaşık ve çok sayıda sesi çıkartabilmek için gırtlak ve akciğerleri de evrimleşmişti.Dili bulana kadar insan görüntüler ve sesler ile düşünmeye devam etmiştir.Bu durum, etkin düşünmeyi engellemekte ve bilginin öğrenilerek diğer kuşaklara aktarılmasına engel teşkil etmekteydi.Dilin icadı, insan aklı için bir dönüm noktasıdır.Dil kullanan insan, olguları ve kavramları kelimeler ile etiketlendirerek, bunları ekler ve takılarla bir cümle kurgusu ( sentaks ) içine yerleştirdiğinde, dil ile düşünerek yaşadıklarını diğer insanlara anlatabilmeye başladı.Bu ise deneyimin ve öğrenilen olguların kaybolup gitmesini engelledi.Önceleri kuşaktan kuşağa anlatılarak efsaneleşen bilgi, yazının bulunması ile kayıt altına alınarak insanlık deneyimlerinin kültüre dönüşmesini sağlamıştır.İnsanın dil ile düşünmesi sınırlı algısal kavramlar ile düşünmekten çok farklıydı.Dilden önce görüntüler,sesler ve kokulardan oluşan bilgi, artık metodik ve soyut özellikler kazanmaya başlamıştı.Kelimeler ve dil kurgusu ile düşünme hem hızlıydı, hem de çoğaltılabilir özelliğe sahipti.Nihayet soyut kavramları uslamlama yolu ile çoğaltabilecek kadar gelişen insan aklı, çevresinde olan bitenleri, yaşadığı doğal çevreyi, gökyüzünü, yıldızları, neden ve nasıl varolduğunu merak etmeye başlamıştı.Böylece felsefenin ve bilimin varlık sebepleri de ortaya çıkmış oluyordu.

Aklın Niceliği

İnsan aklının niceliksel yanı, ancak 19.yüzyılda insanlığın ilgisini çekmeye başlamıştır.Çünkü bu tarihten önce, felsefe, maddenin, akıl tarafından üretildiği yanılgısını aşamamıştı. Aklın da maddenin oluşturduğu niceliğin sonucu ortaya çıkan bir nitelik olabileceği, insan bedeni ile korkusuzca deneyler yapmaya başlayan cesur insanların din baskısına rağmen yaptığı anatomi çalışmaları sayesinde güçlenen bir şüphe olmuştur.19. yüzyılın başlarında Gall'ın öncülük ettiği phrenology akımı, aklın niteliksel özellikleri olan zihinsel süreçlerin beyinden kaynaklanan biyolojik bir temeli olduğununu söylemiştir. Bu görüşe göre beyin, tekmerkezli bir organ olmayıp, her biri farklı bir zihinsel süreçle ilintili en az 35 değişik merkezin toplamından oluşmaktadır. Flourens, hayvan beyinlerinin değişik bölgelerini çıkararak bu bölgelerin hayvanın davranışlarıyla ilintisini araştırmış ve bu deneyler sonucunda, zihinsel süreçlerin belli bir bölgeye yerleştirilemeyeceğini, zihinsel süreçlerin beynin bütün bölgelerinin (özellikle de ön beyin) katılımıyla gerçekleştiği sonucuna varmıştır.
Beyin ve davranış arasındaki ilişkiyi tanımlayan üç tane temel model vardır: Birinci model, davranışsal anatomi üzerine oturtulmuştur ve nörobiyolojik sistemler modeli olarak bilinir.Nörobiyoloji, sonraki yıllarda insan davranışları ile beyin aktiviteleri arasında modern tanı sistemlerinin de yardımı ile Gall ve Flourens'in söyledikleri farklı merkezlerin yerlerini beyin üzerinde tanımlamıştır. İkinci model, endokrinolojik-farmakolojik model olarak bilinir. Bu model modern biyolojik psikiyatrinin son yıllardaki en büyük dayanağı olmuştur. Özgün nörotransmitter ( sinyal aktarıcı ) değişikliklerin psikiyatrik bozukluklar oluşturduğunu varsaymaktadır.Bu bozukluklardan yola çıkarak davranışlar ile beyin fonksiyonları arasındaki bağları araştırmaktadır.Ancak, yüzeysel bir model olduğu için beyindeki biyolojik yapıları ve ilişkileri yani nöron, snaps ve akson potansiyeli gibi yapıları gözden kaçırmıştır. Üçüncü model ise hücresel modeldir. Bilginin sinir hücreleri yani nöronlar arasında iletilmesi sırasındaki hücresel mekanizmalar üzerine odaklanmıştır. Hücresel model, öğrenme ve bellek fonksiyonlarını tanımlama potansiyeline sahiptir.Modern tanı sistemleri, özellikle beynin hassas kesitlerini alabilecek tomografik yöntemler sayesinde, beynin biyolojik yapısı hakkında çok önemli bulgularımız mevcuttur.Beyindeki veri iletiminin elektro kimyasal olduğu anlaşılınca, biyo kimya bilimi verinin iletimi ve saklanması yöntemlerine ilgi göstermiştir.
Ancak felsefe açısından en önemli bulgu, beyinde verinin zannedildiği gibi değişken veya çelişkilere dayanan bir mantıkla işlenmediğiydi.Oysa, fizikteki Kuantum teorisinden kaynaklanan belirsizlik eğilimleri ve diyalektik yaklaşımlarında etkisi ile verinin formel mantıkla açıklanabilecek olgulardan çok daha karmaşık süreçlerle işlendiği sanılmaktaydı.Bu yanılsamanın yapay akıl çalışmaları üzerindeki yansıları bulanık mantık araştırmaları şeklinde olmuştur.Bulanık mantık, klasik bilgisayar bilimindeki bilginin 0 ve 1 ( Boole cebiri ) şeklinde yani ikili sistem ile işlenmesine karşı çıkmış, bilginin sadece doğru yada yanlışlardan oluşamayacağını, çelişkilere dayalı milyonlarca değişken olasılık ile ifade edilmesi gerektiğini savunmaktaydılar.
Fakat biyokimya, beyinde verinin, nöronların proteinleri sentezlemesi veya dışlaması metodu ile yani, tam da 0 ve 1 ile saklandığını buldu. Formel mantık ile tam uyum içerisinde olan Boole Cebiri, insan beynindeki veri saklamanın matematiğini açıklamaktaydı. Peki, insan beyninde bilgi, temelde doğru ve yanlış gibi keskin bir kabul veya red ile saklanıyorsa, anlaşılamayan veya bu kadar karmaşık bilişsel süreçlere ve nitel uslamlamaya kadar varan ve bilgiyi bulanıklaştıran süreçler nasıl gerçekleşmekteydi ?.

Örüntü

Sorunun cevabı, algının çözümlenmesi, örüntü, yüksek bilişsel süreçler ve sembolik mantıkta yatmaktadır.Elbette en basit bir bilgi bile sadece doğru ve yanlış ile ifade edilemez.Bu yanılsamada gözden kaçırılan, bilginin örüntülerden ( Pattern ) oluştuğudur. 0 lar ve 1 ler, bu pattern' nin sadece bir biriminin var olup olmadığını tanımlar.Örüntünün çok sayıda birimden oluştuğunu düşünecek olursak bir bilgiyi tanımlamak için çok sayıda 1 ve 0 a ihtiyacımız vardır. Bir de tabi bu örüntünün niteliklerini bilmemiz gereklidir.Evrenin ve maddenin yapısını açıklarken, şeylerin sonsuz küçükler ve sonsuz büyüklerden oluşan, kutu içinde kutucuk modeli bir sonsuzluk durumunda olduğunu belirtmiştim. Algının aracı olan gözlem, algı araçlarının tolerans değerleri yüzünden maddeye veya gerçeğe belirli bir kesitten bakar.Görünebilir ışık, 670 Nm - 410 Nanometre genliğinde, 740 THertz – 440 TerraHertz frekansında, 21000 K – 36000 Kelvin ışık ısısı değerleri arasındadır.Oysa tüm diğer frekans değerlerini içeren foton ışınımları, örneğin kızılötesi, morötesi ışınlar veya radyo dalgalarını göz ile algılamak imkansızdır.İnsan algısının bu seçici özelliği, yani alt ve üst değerleri algılayamaması örüntünün ( Pattern ) tümünü algılamamıza engeldir.İnsan algısı, tıpkı el fenerinin ışığı gibidir.dışa doğru açılan, üçgen şeklinde kısıtlı bir kesittir.Bilgiye ihtiyaç duyduğumuzda algı fenerimizi maddeye doğru doğrultur, fenerimizin ışığında aydınlatabildiğimiz nicelikleri sayarız.Sayılabilir tüm birimsel değerler bilgiye ait örüntünün birer bileşenidirler.

Farklı boyutlardaki örüntülerin kendine özel kuralları olabilir. Bu yüzdendir ki, Newton fiziği güçlü çekim kuvvetleri ve makro kozmosu gayet tutarlı bir şekilde açıklarken, zayıf çekim kuvvetleri ve mikro kozmos için tutarlı bir açıklama getirememektedir.Aynı şekilde Kuantum mekaniği de makro kozmos için uyarlanamaz.İnsan gözünün tolerans eşikleri daha aşağıda ve daha yukarıda olsaydı da örüntünün tamamını algılamakta zorluk çekecektik.Bunun sebebi, örüntünün halı gibi düz ve analitik olmayışındandır.Kozmoslar küre şeklindedir ve birbirini kapsamaktadır.Başka bir deyişle iç içe geçmişlerdir.

Madde, bu küre şeklindeki birbirini kapsayan parçalardan meydana gelmektedir.İnsan algısı sadece kendi madde katmanını algılayabilmesi için hassas bir şekilde ayarlanmıştır.Kendi boyutundaki algılayabildiği tüm büyüklükler, onun çevresindeki örüntünün birimleridir.İşte formel mantık bu birimleri saymak için matematiği kullanır.Sonuçta formel olan algılanabilir olandır.Çıplak gözle görebildiğimiz en küçük birim bir kum tanesi ise, çöl, kum tanelerinden oluşan bir örüntüdür.Matematikte, düzlem noktalardan oluşur diye tanımlanır.İşte algılayabildiğimiz en küçük nokta, onlardan oluşan düzlem örüntüsünün bir birimidir.

Algı ve örüntü arasındaki ilişkiyi anlayabilmek için, insanın doğal çevresini ele alalım, aslında üç boyutlu örüntülerden oluşan gerçek, göz tarafından iki boyutlu bir örüntü düzlemine indirgenerek algılanır. Bu düzlem retinadır.İç bükey bir düzlem olan retinanın üzerinde 8 milyon ışık konisi ve rod denen 12 milyon optik algılayıcı ( foto reseptörler ) hücre vardır.Işık ışınları tarafından nesnelerin, yani üç boyutlu örüntünün referansları göze taşınır.Bu referanslar foto reseptorler üzerinde renk, açıklık ve koyuluk gibi farklı nitelikleri ile elektro kimyasal sinyallere dönüşürler.Görüntünün ters oluşmuş bu iki boyutlu hali, nöro transmitterler aracılığı ile beyne taşınırlar ve beyinde proteinlerin sentezlenmesi sayesinde 0 ve 1 içeren yeni bir örüntüye dönüşürler.Gelen stereoskopik örüntü, beyindeki görme merkezleri tarafından derinlik algısı yaratılarak üç boyutlu bir algıya dönüştürülür.

Organizma, üç boyutlu örüntüyü iki boyutlu örüntüye indirgedi.Yani sembolik mantık kullandı.Etrafındaki tüm üç boyutlu örüntüyü anlamaya çalışmadı.Veya tüm bu karmaşayı beynine yüklemek yerine milyarlarca kere milyar atomdan oluşan etrafındaki gerçeklik için çok daha az birimden oluşan yeni bir örüntü yani sembol yarattı.Bütün bu sembollerden oluşan bilgi, ona ekolojik çevresinde hayatta kalması için yeterli olduğu gibi, daha az birim üzerinde işlem yaptığı için hızlı karar vermesini sağlamaktadır.

İlk çağlarda algıladığı gerçeği anlamaya çalışan insan, onu sayarken veya bu gerçekden temellendirerek uslamlama yaparken matematik kullandı.Formel mantığı yarattı.Ancak daha sonraları çıplak gözle algılayabildiği örüntüler ona yetmemeye başladı.Nesnel gerçekliğin arkasındaki ilişkiler onu ilgilendiriyordu.Çünkü aynı zamanda bu bilgiyi ekonomik fayda elde etmek için de kullanacaktı.Böylece teleskobu bularak makro kozmosu incelemeye başladı. Aynı zamanlarda mikroskop ile mikro kozmosu oluşturan yeni örüntüleri farketti.Bu yeni keşfettiği boyutlar ile ilgili matematik kuramları da geliştirmek zorundaydı.Ancak herşeye rağmen insan, evrimin kendisine kazandırdığı pragmatik yaklaşımı sayesinde eline geçen bilgi ile yaşamını kolaylaştıran teknolojiyi yaratmayı da ihmal etmedi.

Sonuçta evrende anlaşılmayı bekleyen sonsuz sayıda iç içe geçmiş örüntü var.( bkz.gerçek / iç içe geçen kutucuklar modeli ve sonsuzluk ) Bize çok uzak kutucukların örüntüsünü olağanüstü karmaşık bularak onların ilişkilerini çelişkili buluyoruz.Belki onları algılayacak veya gözleyecek kadar yeterli donanımımız yok, veya onu anlayabilecek yeterince formel bilgiye sahip değiliz.İnsanın gerçek ile macerası, bu iç içe geçmiş kutucukların örüntülerini bir bir anladıkça genişleyen bir süreç olacaktır.Ancak bir kutucuğun mantığını diğer kutucuğa uygulamaya da kalkmamalıyız.Bütün herşeyi açıklayan tek bir teori yok.Bu yüzdendir ki newton fiziği atomaltı parçacıkların davranışlarını açıklamaz. Aynı şekilde kuantum fiziğindeki örüntü de insan ilişkilerine ve sosyal olgulara uyarlanamaz. Çünkü, organik madde ve onun oluşturduğu akıl, sembolik örüntülerden oluşan kendine özgü bir kutucuktur.


Devrim Çamoğlu

Yapay Zekanın Tarihçesi ve Gelişim Süreci

Tarihçe : Yapay Zeka kavramının geçmişi aslında modern bilgisayar bilimi kadar eskidir. Fikir babası, " Makineler düşünebilirmi ? " sorusunu ortaya atarak Makine Zekasını tartışmaya açan Alan Mathison Turing'dir.1943 te İkinci dünya savaşı sırasında Kripto Analizi gereksinimleri ile üretilen Elektro-Mekanik cihazlar sayesinde Bilgisayar Bilimi ve Yapay Zeka kavramları doğmuştur.

Alan Turing, Nazi'lerin Enigma makinesinin şifre algoritmasını çözmeye çalışan matematikçilerin en ünlenmiş olanlarından biriydi.İngiltere, Bletchley Park 'ta şifre çözme amacı ile başlatılan çalışmalar, Turing 'in prensiplerini oluşturduğu bilgisayar prototipleri olan Heath Robinson, bombe ve Colossus bilgisayarları, Boole cebirine dayanan veri işleme mantığı ile Makine Zekası kavramının oluşmasına sebep olmuştu.
Modern bilgisayarın atası olan bu makineler ve programlama mantıkları aslında insan zekasından ilham almışlardı.Ancak sonraları, modern bilgisayarlarımız daha çok uzman sistemler diyebileceğimiz programlar ile gündelik hayatımızın sorunlarını çözmeye yönelik kullanım alanlarında daha çok yaygınlaştılar.1970 li yıllarda büyük bilgisayar üreticileri olan Apple, Xerox, IBM gibi şirketler kişisel bilgisayar ( Pc Personal Computer ) modeli ile bilgisayarı popüler hale getirdiler ve yaygınlaştırdılar.idealize tanımı ile Yapay Zeka çalışmaları ise daha dar bir araştırma çevresi tarafından geliştirilmeye devam etti.

Bu gün, bu çalışmaları teşvik etmek amacı ile Alan Turing 'in adıyla anılan Turing Testi A.B.D 'de Loebner ödülleri adı altında Makine Zekasına sahip yazılımların üzerinde uygulanarak başarılı olan yazılımlara ödüller dağıtılmaktadır.
Testin içeriği kısaca şöyledir: birbirini tanımayan birkaç insandan oluşan bir denek grubu birbirleri ile ve bir Yapay Zeka diyalog sistemi ile geçerli bir süre sohbet etmektedirler.Birbirlerini yüz yüze görmeden yazışma yolu ile yapılan bu sohbet sonunda deneklere sorulan sorular ile hangi deneğin insan hangisinin Makine Zekası olduğunu saptamaları istenir. İlginçtir ki,şimdiye kadar yapılan testlerin bir kısmında Makine Zekası insan zannedilirken gerçek insanlar Makine zannedilmiştir.
Loebner Ödülünü kazanan Yapay Zeka Diyalog sistemlerinin dünyadaki en bilinen örneklerinden biri A.L.I.C.E 'dir.Carnegie üniversitesinden Dr.Richard Wallace tarafından yazılmıştır.Bu ve benzeri yazılımlarının eleştiri toplamalarının nedeni, testin ölçümlediği kriterlerin konuşmaya dayalı olmasından dolayı programların ağırlıklı olarak diyalog sistemi ( chatbot ) olmalarıdır.

Türkiye'de de Makine Zekası çalışmaları yapılmaktadır.Bu çalışmalar Doğal Dil işleme, Uzman sistemler ve Yapay Sinir Ağları alanlarında Üniversiteler bünyesinde ve bağımsız olarak sürdürülmektedir. Bunlardan biri, D.U.Y.G.U - Dil Uzam Yapay Gerçek Uslamlayıcı'dır.Duygu, Yapay Zekanın üst bilişsel süreçlerini benzetimlendirmeye çalışması açısından sentaktik analizcilerden ayrılmaktadır.

Gelişim Süreci : İdealize edilmiş tanımıyla Yapay zeka konusundaki ilk çalışmalardan biri McCulloch ve Pitts tarafından yapılmıştır.Bu araştırmacıların önerdiği, yapay sinir hücrelerini kullanan hesaplama modeli, önermeler mantığı, fizyoloji ve Turing'in hesaplama kuramına dayanıyordu.Her hangi bir hesaplanabilir fonksiyonun sinir hücrelerinden oluşan ağlarla hesaplanabileceğini ve mantıksal ve ve veya işlemlerinin gerçekleştirilebileceğini gösterdiler.Bu ağ yapılarının uygun şekilde tanımlanmaları halinde öğrenme becerisi kazanabileceğini de ileri sürdüler. Hebb, sinir hücreleri arasındaki bağlantıların şiddetlerini değiştirmek için basit bir kural önerince, öğrenebilen yapay sinir ağlarını gerçekleştirmek de olası hale gelmiştir.

1950'lerde Shannon ve Turing bilgisayarlar için satranç programları yazıyorlardı.İlk yapay sinir ağı temelli bilgisayar SNARC, MIT'de Minsky ve Edmonds tarafından 1951'de yapıldı.Çalışmalarını Princeton Üniversitesi'nde sürdüren Mc Carthy, Minsky, Shannon ve Rochester'le birlikte 1956 yılında Dartmouth'da iki aylık bir açık çalışma düzenledi.Bu toplantıda bir çok çalışmanın temelleri atılmakla birlikte, toplantının en önemli özelliği Mc Carthy tarafından önerilen Yapay zeka adının konmasıdır. İlk kuram ispatlayan programlardan Logic Theorist (Mantık kuramcısı) burada Newell ve Simon tarafından tanıtılmıştır.

Yeni Yaklaşımlar ortaya çıkıyor : Daha sonra Newell ve Simon, insan gibi düşünme yaklaşımına göre üretilmiş ilk program olan Genel Sorun Çözücü ( General Problem Solver ) 'ı geliştirmişlerdir. Simon, daha sonra fiziksel simge varsayımını ortaya atmış ve bu kuram, insandan bağımsız zeki sistemler yapma çalışmalarıyla uğraşanların hareket noktasını oluşturmuştur.Simon'ın bu tanımlaması bilim adamlarının Yapay zekaya yaklaşımlarında iki farklı akımın ortaya çıktığını belirginleştirmesi açısından önemlidir: Sembolik Yapay Zeka ve Sibernetik Yapay Zeka.

Uzman Sistemler doğuyor : Her iki akımın da uğradığı başarısızlıklar, her sorunu çözecek genel amaçlı sistemler yerine belirli bir uzmanlık alanındaki bilgiyle donatılmış programları kullanma fikrinin gelişmesine sebep oldu ve bu durum Yapay Zeka alanında yeniden bir canlanmaya yol açtı.Kısa sürede Uzman sistemler adı verilen bir metodoloji gelişti.Fakat burada çok sık rastlanan tipik bir durum, bir otomobilin tamiri için önerilerde bulunan uzman sistem programının otomobilin ne işe yaradığından haberi olmamasıydı.Buna rağmen Uzman sistemlerin başarıları beraberinde ilk ticari uygulamaları da getirdi. Yapay Zeka yavaş yavaş bir endüstri haline geliyordu. DEC tarafından kullanılan ve müşteri siparişlerine göre donanım seçimi yapan R1 adlı uzman sistem şirkete bir yılda 40 milyon dolarlık tasarruf sağlamıştı. Birden diğer ülkelerde yapay zekayı yeniden keşfettiler ve araştırmalara büyük kaynaklar ayrılmaya başlandı. 1988'de yapay zeka endüstrisinin cirosu 2 milyar dolara ulaşmıştı.

Doğal Dil İşleme Çalışmaları : Antropoloji bilimi, gelişmiş insan Zekası ile Dil arasındaki bağlantıyı gözler önüne serdiğinde, Dil üzerinden yürütülen Yapay Zeka çalışmaları tekrar önem kazandı.İnsan zekasının doğrudan doğruya kavramlarla düşünmediği, dil ile düşündüğü, dil kodları olan kelimeler ile kavramlar arasında bağlantı kurduğu anlaşıldı.Bu sayede insan aklı kavramlar ile düşünen hayvan beyninden daha hızlı işlem yapabilmekteydi ve dil dizgeleri olan cümleler yani şablonlar ile etkili bir öğrenmeye ve bilgisini soyut olarak genişletebilme yeteneğine sahip olmuştu.İnsanların iletişimde kullandıkları Türkçe, İngilizce gibi doğal dilleri anlayan bilgisayarlar konusundaki çalışmalar hızlanmaya başladı.Önce, yine Uzman sistemler olarak karşımıza çıkan doğal dil anlayan programlar, daha sonra Sembolik Yapay Zeka ile ilgilenenler arasında ilgiyle karşılandı ve yazılım alanındaki gelişmeler sayesinde İngilizce olan A.I.M.L ( Artificial intelligence Markup Language ) ve Türkçe T.Y.İ.D ( Türkçe YapayZeka İşaretleme Dili Bkz. D.U.Y.G.U Projesi ) gibi bilgisayar dilleri ile sentaktik Örüntü işlemine uygun veri erişim metodları geliştirilebildi.Bugün Sembolik Yapay Zeka araştırmacıları özel Yapay Zeka dillerini kullanarak verileri birbiri ile ilişkilendirebilmekte, geliştirilen özel prosedürler sayesinde anlam çıkarma ve çıkarımsama yapma gibi ileri seviye bilişsel fonksiyonları benzetimlendirmeye çalışmaktadırlar.

Varılan Sonuç : Bütün bu gelişmelerin ve süreçlerin sonunda bir gurup Yapay Zeka araştırmacısı, insan gibi düşünebilen sistemleri araştırmaya devam ederken, diğer bir gurup ise ticari değeri olan rasyonel karar alan sistemler ( Uzman sistemler ) üzerine yoğunlaştı.

Gelecekte Yapay Zeka : Gelecekte Yapay Zeka araştırmalarındaki tüm alanların birleşeceğini öngörmek zor değildir.Sibernetik bir yaklaşımla modellenmiş bir Yapay Beyin, Sembolik bir yaklaşımla insan aklına benzetilmiş bilişsel süreçler ve Yapay Bilinç sistemi, insan aklı kadar esnek ve duyguları olan bir İrade ( Karar alma yetisi ), Uzman sistemler kadar yetkin bir bilgi birikimi ve rasyonel yaklaşım.Bunların dengeli bir karışımı sayesinde Yapay Zeka, gelecekte genetik kusurları bulunan insan zekasına bir alternatif oluşturabilir.
Bu tehlikeyi gören bilim adamları bu rekabeti engelleyebilmek için insan zekasını genetik metodlarla geliştirerek doğal evrim sürecine katkıda bulunmayı amaçlamaktadırlar.

Devrim Çamoğlu

Yapay Zeka Nedir ?

Eski çağlardan bu yana akıl, felsefenin önemli yönelimlerinden biri olmuştur.Akıldan temellenen kimi felsefe akımları aslında aklın kendisinin temellendiği süreçleri incelemekten ziyade onun vargılarını ve ürettiği olguları incelemişlerdir. XX. Yüzyılın yarısında, ikinci büyük savaş sırasında insanlık bilgiyi yapay süreçler ile işleme gereksinimi duymuş, ironik olarak felsefe değil, savaş bilimin bu en yeni alanını ortaya çıkarmıştır.

Sanayi ve teknoloji devrimini izleyen uygarlık sürecinde Yapay Zeka, insanın evreni ve doğayı anlama çabasında kendisine yardımcı olabilecek belki de kendisinden daha zeki, insan ötesi varlıklar yaratma düşünün bir ürünüdür.Bu düş, 1920 li yıllarda yazılan ve sonraları Isaac Asimov 'u da etkileyen modern bilim kurgu edebiyatının öncü yazarlarından Karel Čapek 'in eserlerinde dışa vurmuştur.Karel Čapek, R.U.R adlı tiyatro oyununda Yapay Zekaya sahip robotlar ile insanlığın ortak toplumsal sorunlarını ele alarak, Avrupa'da sanayi toplumunun henüz oluştuğu 1900 lü yıllarda Yapay Zekanın insan aklından bağımsız gelişebileceğini öngörmüştü.

Yapay olarak aklın, duyguların veya bilişsel süreçlerin yeniden üretilebileceği düşüncesi kimilerine imkansız gibi görünse de bugün bilim, maddenin gizemini büyük ölçüde aydınlatmış, atomaltı parçacıkların ilişkilerini incelemekte, bu parçaların oluşturduğu moleküler ilişkilerin birer matematiksel algoritması olduğunu gözler önüne sermekte, gelişen formel mantık bu ilişkileri birer birer açıklamaktadır.Sadece teorik olmayan bu süreç, bir yandan genetik bilimine kaynaklık etmekte, organik maddenin temel yapıtaşı olan DNA nın çeşitli türler açısından haritalarının çıkarılması sayesinde canlıların gen haritalarının yeniden programlanması olanaklı hale gelmiştir.Teolojik açıdan kabul edilemez veya sakıncalı görülen bu süreçler, canlı organizmaların sahip olduğu mekanizmanın çözülemez veya anlaşılamayacak kadar karmaşık, kutsal ve dokunulmaz olduğu gibi yerleşik inançları sarsmıştır.

Gelecekte, inorganik olarak sınıflandırdığımız maddelerin, örneğin slikon temelli mikroçiplerden oluşan bilgisayarlar, metal veya sentetik kompozit malzemelerden oluşan, fakat canlı bedenine büyük bir ustalıkla benzetilmiş, yapay da olsa duyguları ve insana özgü bilişsel süreçleri olan bir robotu insana özgü toplumsal düzenden, hukuk sisteminden, evrensel haklardan dışlayacakmıyız ? Etik açıdan zor, fakat hukuk açısından tartışılması zorunlu olan bu ve benzeri sorular, insanlığın gelecekteki sorunları olacaktır.Ancak bunun yanısıra Yapay Zekanın ve Robotların insan hayatına getireceği kolaylıklar sayesinde insanın daha az çalışarak daha mutlu ve müreffeh bir hayat sürmesi ihtimali bu süreçlerin önü alınamaz bir şekilde gerçekleşmesini sağlayacaktır.Azalan doğal kaynaklar yüzünden maddeyi enerjiye daha ekonomik olarak dönüştürecek işgücü yine robotlar olacaktır.Yüksek okul eğitiminin yaygınlaşması sayesinde giderek kalifiye hale gelen insan, iş üretirken daha fazla konfor ve lüks yaşam talep etmektedir.Akıllı robotlar, öncelikle insanların yapmak istemediği ağır işleri devralacaklar, belki insan adına cephelerde savaşacak, madenlerde çalışacak, insanın sağlığını bozan tüm işkollarında ekonomik ve yorulmaz işçiler haline geleceklerdir.

Çağımızda Bilim Kurgu yazarı olmayı gerektirmeyen bu öngörüler, gelişmiş ülkelerin bilim ve teknoloji politikalarına çoktan yansımış durumdadır.Amerika Birleşik Devletlerinde Carnegie Melon, Japonyada Waseda üniversitelerinde yüzlerce bölüm ve onlarca fakülte bu konulara yoğunlaşmış durumdadır.Geleceğin teknolojilerini üretmek için milyarlarca dolarlık araştırma bütçeleri almaktadırlar.Gelecekte büyük patlamayı nükleer teknoloji değil,Yapay Zeka teknolojileri yapacaktır.Akıllı makineler ve robotlar seri üretilerek yeni bir ekonomi yaratacaklar, bu teknolojiyi üretemeyen devletler ise bu teknolojiyi sadece satın alan ve tüketen konumunda kalacaklardır.Bu teknolojinin stratejik ürünleri ise seri olarak üretilmeyecek, onu geliştiren ülkeler tarafından diğerlerine üstünlük sağlamak için stratejik konumlarda, örneğin ülke güvenliği, savunma sanayi, kilit teknolojilerin üretilmesi gibi özel alanlarda kullanılacaktır.Yani, tarım veya tekstil ürünü üreterek kazanılan gelir ile bu teknolojiyi ithal etmek yeterli olmayacak, bağımsız ve otonom bir ülke olmak isteyen ülkelerin bu teknolojiyi bizzat üretmesi gerekecektir.

Bu gün, uzman sistemler, yapay sinir ağları, doğal dil işleme, örüntü tanıma gibi çeşitli alt disiplinleri olan Yapay Zekanın idealize bir tanımını yapacak olursak, insan zekasına özgü olan, algılama, öğrenme, çoğul kavramları bağlama, düşünme, fikir yürütme, sorun çözme, iletişim kurma, çıkarımsama yapma ve karar verme gibi yüksek bilişsel fonksiyonları veya otonom davranışları sergilemesi beklenen yapay bir işletim sistemi olması gerektiğini söyleyebiliriz.Bu sistem aynı zamanda düşüncelerinden tepkiler üretebilmeli ( eyleyici Yapay Zeka ) ve bu tepkileri fiziksel olarak dışa vurabilmelidir.

Kimi indirgenmiş yaklaşımlara göre Yapay Zeka, makine zekası veya bir bilgisayarın düşünme girişimidir.Çek yazar Karel Čapek'in öngördüğü gibi, idealize tanımın içinde bulunan "İnsan Zekasına Özgü" yaklaşımı gelecekte değişebilir, onu yaratan insan aklı, onu belkide kendi zekasından daha üstün kılacak yeni özellikler katarak insan zekasından farklılaşmasını sağlayabilir. Bu insanoğlunun evreni kavrayışını hızlandıracak yeni bir süreç yaratacaktır. Belkide Karel Čapek'in R.U.R oyununda olduğu gibi insanlık konseyi, robot zekasına sınırlandırmalar getirecek, android veya akıllı robot diyebileceğimiz bu yeni canlı türünün insan ırkına üstünlük kurmasını engelleyeceklerdir.Bu ihtimal, Isaac Asimov'un ortaya attığı 3 robot yasasında yüzeye çıkmaktadır.3 robot yasası her zaman insanın efendi, robotların ise köleler olması gerektiğinin altını açıkça çizmektedir.

Devrim Çamoğlu